Jak zapisać się na kurs nurkowania!
Kursy nurkowania prowadzimy w Krakowie. Zależy ci na szybkim terminie - skontaktuj się z instruktorem
Tel.: (+48) 501 627 846. lub e-mail. Zawsze możesz zadzwonić i zapytać. Preferujemy kontakt telefoniczny. Więcej.
Raki (Arthropoda)
fauna i flora polskich jezior
Raki należą do typu stawonogów (Arthropoda) gromada skorupiaki, nazwa typu wywodzi się z budowy anatomicznej odnóży, połączonych stawami. W Polsce występują cztery gatunki raków:
- Rak szlachetny (Astacus astacus)
- Rak błotny (Astacus leptodactylus)
- Rak pręgowaty (amerykański) (Orconectes limosus)
- Rak sygnałowy (Pacifastacus lenisculus)
Pierwsze dwa, czyli rak szlachetny (Astacus astacus) i rak błotny (Astacus leptodactylus), to nasze gatunki rodzime, niestety obecnie spotykane tylko w nielicznych miejscach. Wyparte zostały przez przybyszów zza oceanu, raka amerykańskiego (Orconectes limosus) i raka sygnałowego (Pacifastacus lenisculus). Oba gatunki wywodzą się z Ameryki Północnej. Obecnie do celów akwarystycznych sprzedawany jest RAK LUIZJAŃSKI (Procambarus clarkii Girard), który jako gatunek o małych wymaganiach środowiskowych, może łatwo przedostać się do naszych wód, podobnie jak dostał się rak pręgowaty.
Obecnie ocenia się, że najbardziej rozpowszechniony w Polsce jest rak pręgowaty (amerykański), stanowi około 90% całej populacji raków. Raki rodzime wyginęły z powodu braku odporności na grzyba Aphanomyces astaci. Ze względu na rozmiar i zasięg działania grzyba, choroba ta potocznie nazywana jest "dżumą raczą". Raki pochodzące z Ameryki Północnej, dzięki wielowiekowemu współżyciu z grzybem, potrafiły wytworzyć przeciwciała i same na grzyba są odporne. Niestety, są również nosicielami wyżej wzmiankowanego grzyba. Zarodniki grzyba Aphanomyces astaci, zostały zawleczone do portów północnej Italii w roku 1860, w wodach balastowych statków płynących z Ameryki Północnej. Zarodniki grzyba, rozprzestrzeniały się bardzo szybko i w ciągu zaledwie 40 lat dżuma wytrzebiła ok. 50% raków europejskich.
Raki możemy spotkać w jeziorach, stawach, rzekach i potokach. Gatunki rodzime preferują zbiorniki o czystej wodzie, przybysze z za oceanu nie są tak wymagający.
Czas rozrodu przypada na późną jesień - przełom października i listopada. Po 20-30 dniach od kopulacji samica składa 50- 200 jaj w podgięty odwłok, jaja przyklejone są do odwłoka przez około 6 miesięcy. Po tym czasie wylęgają się młode raki, posiadają długość ciała od 8-12mm. Na jednym z nurkowań na jeziorze Narty byłem świadkiem godów raczych, wynikiem jest seria zdjęć gody racze. Widać wyraźnie jak samiec przytrzymuje samicę szczypcami.
Ciało raka okrywa mocny pancerz zawierający chitynę, wysycaną solami wapnia. Wapń potrzebny do budowy pancerza znajduje w roślinach takich jak: ramienice, moczarka, rdestnica kędzierzawa, połyskująca i w rogatku. Pancerz stanowi doskonałą ochronę, a jednocześnie jest zewnętrznym szkieletem, do którego przytwierdzone są liczne mięśnie. Ciało raka zbudowane jest z głowotułowia (rostrum+carapax), odwłoka zakończonego wachlarzem ogonowym (telson) oraz 19 par odnóży. Na głowotułowiu znajduje się ich 13, a na odwłoku 6 par.
Podczas nurkowania widziałem wiele martwych raków, można zadawać sobie pytanie. Czy to naturalna śmierć ze starości, czy dżuma racza?
Opis gatunków
Rak szlachetny (Astacus astacus)
Rak szlachetny jest największym z raków. Dorosłe osobniki dorastają do 25cm, mogą żyć do 20 lat. Rośnie bardzo wolno, lubi wody bardzo czyste. Dojrzewa płciowo w trzecim roku życia, po osiągnięciu około 8 cm długości. Pancerz raka szlachetnego jest gładki, jednolicie ubarwiony, barwy ciemnobrunatnej lub czarnej, czasami błękitnej.
Czas rozrodu przypada na późną jesień - przełom października i listopada. Po 25 dniach od kopulacji samica składa 50- 200 jaj w podgięty odwłok, jaja przyklejone są do odwłoka przez 6 miesięcy. Po tym czasie wylęgają się młode raki, posiadają długość ciała od 8-12mm.
Ciężkie szczypce nie zawsze pomagają, w czasie ucieczki są sporym ciężarem.
Matka opiekuje się potomstwem do pierwszego linienia, które następuje po 10 dniach, małe raki
mają już długość 13-15mm. W pierwszym roku linieją jeszcze kilka razy,
bardzo szybko rosnąc. Wzrost w kolejnych latach jest już wolniejszy.
Młode raki żywią się planktonem roślinnym, pędami roślin
wodnych. Osobniki dorosłe odżywają się bezkręgowcami, mięczakami, ośliczkami,
kiełżami i larwami owadów. Czasami żywią się martwymi rybami.
Rak błotny (stawowy) (Astacus leptodactylus)
Pochodził z obszaru Morza Czarnego i Kaspijskiego, bardzo szeroko rozpowszechniony w całej Europie, obecnie traktowany jako gatunek wymierający na skutek ekspansji raka pręgowatego. Posiada pancerz koloru brązowo-zielonego ale bywają również okazy błękitne. Szczypce wąskie, długie ze szczelnie domkniętymi palcami, po spodniej stronie białe. Dorasta do 12cm, ale spotykane są osobniki do 20cm.
Samica raka z jajami przymocowanymi do odwłoku. Jaja kształtem przypominają winogrona, są jednak zdecydowanie mniejsze, posiadają rozmiar 1-2mm i są w czarnym kolorze. Samica przy pomocy ostatnich dwóch par odnóży krocznych potrafi dbać o jaja w czasie całego okresu ich rozwoju. W razie zagrożenia dla jaj, np. ze strony ryb potrafi podwinąć odwłok wraz z telsonem, tworząc bezpieczne schronienie, zabezpieczone w pełni pancerzem.
Rak pręgowaty (amerykański) (Orconectes limosus)
Został sprowadzony do Polski w 1891 r. z Ameryki Północnej, i wpuszczony w ilości około 100 sztuk do stawów rybnych w okolicach Dębna Lubuskiego, stąd rozprzestrzenił się bardzo szybko po wodach Polski i Europy, wypierając gatunki rodzime. Jest nosicielem dżumy raczej. Obecnie jest to gatunek raka, najbardziej powszechnie występujący w Europie. Dorasta do 10-12cm długości, żyje 4-5lat. Ubarwienie bardzo różne od ciemno granatowego, przez brązowe, po odcienie koloru zielonego. Występuje na terenie całej Polski, w wodach czystych jak i pozaklasowych. Posiada bardzo szybki cykl rozwoju.
Łatwy do rozpoznania po wielkości i charakterystycznych brazowo-czerwonych pasach na każdej z części odwłoka. Głowotułów w przedniej części posiada liczne kolce.
Więcej zdjęć z rakiem pręgowatym można zobaczyć w galerii rak pręgowany.
Rak sygnałowy (Pacifastacus lenisculus)
W 1960 roku sprowadzony do Szwecji z Ameryki Północnej jako gatunek odporny na dżumę raczą. W 1970 roku trafił do Polski. Rośnie bardzo szybko, w ciągu trzech lat osiąga około 10cm. Dorasta do 15cm długości, żyje około 7-8lat. Okres godowy zaczynają na przełomie września i października. Samica nosi jaja pod odwłokiem, a po wykluciu się potomstwa, opiekuje się nim do pierwszego linienia.
Budowa przypomina raka szlachetnego, głowotułów ma gładki, pozbawiony kolców, ubarwiony jednolicie, barwy ciemno brązowej. Szczypce solidne, nie domykające się ściśle, z charakterystyczną białą plamą między palcami szczypiec (plamka sygnałowa).
Zdjęcie wykonane poniżej nie pochodzą z polski, zostały wykonane w Szwecji na jeziorze ... w pierwszej połowie sierpnia 2007r. W polsce z rakiem sygnałowym spotkałem się na jeziorze Hańcza w 2016r, wyglada żę czuje sie tu dobrze - wiele osób myli raki sygnałowe z rakiem szlachetnym, niestety na Hańczy raka szlachetnego nie ma już pewnie od 2000r.
Rak sygnałowy (Pacifastacus lenisculus) z charakterystycznymi białymi plamami na szczypcach, tu przyjmuje pozycję obronną.
Ten osobnik lubi chodzić po zatopionych drzewach, wyraźnie widać charakterystyczne ubarwienie szczypiec od dolnej strony. Rak sygnałowy dolną stronę ma zabarwioną na kolor czerwony podobnie jak rak szlachetny.
Tu również widać charakterystyczną białą plamkę, oraz masywność szczypiec. Rak chętnie zjada wszystko co napotka, tu akuratnie pałaszuje zanętę na raki - co to jest nie mam pojęcia.
Raki sygnałowy rybką również nie pogardzi, sądząc po walce jaką stoczyły dwa raki musi to być smaczny kąsek.
Większy nie zawsze wygrywa, czasem zdobycz porywa sprytniejszy. Ostatecznie rybka znalazła się u osobnika z jednym szczypcem, drugi dopiero odrasta.
I widok od tyłu na telson i odwłok.
Zdjęcie od góry, ten osobnik również stracił jedne szczypce.
A tu widać jak różne mogą być szczypce u osobników jednego gatunku, ba nawet u dokładnie tego samego osobnika. Prawe szczypce są starsze, wyglądem zbliżone do szczypiec raka szlachetnego, lewe szczypce wyglądają podobnie do szczypiec raka błotnego.
Raki lubią nie tylko piaszczyste dno, ale również różnego rodzaju otwory miedzy kamieniami.
Bardzo ładny okaz, posiada wspaniałe szczypce.
Ten osobnik jest młody, jeżeli będzie uważał ma szanse znacznie urosnąć.
A tak wygląda pułapka na raki, w środku przynęta, niestety łatwo wejść można tylko w jedną stronę, wyjście jest dużo trudniejsze.
Raki wiedzione zapachem rybki przybywają do pułapki, dopiero po uczcie okazuje się że są w pułapce.
Rozpoznawanie raków
Raki różnią się między sobą budową pancerza. Największe różnice występują w budowie głowotułowia (rostrum+carapax) oraz szczypiec (pierwsze odnóże kroczne).
Proponuję rozpoznawać raki drogą eliminacji, tzn. określić czy dany rak należy do określonego gatunku, jeżeli nie należy to dokładnie tak samo postępujemy co do następnego gatunku.
Ponieważ najłatwiej rozpoznać raka pręgowatego, po charakterystycznych brazowo-czerwonych pasach na odwłoku, proponuję na początek sprawdzić czy to właśnie z nim mamy do czynienia. Jeżeli rak nie ma wzmiankowanych pasów, należy założyć, że nie jest rakiem pręgowatym.
rak pręgowaty z charakterystycznymi pasami na odwłoku.
Rak szlachetny posiada szczypce krótkie i grube, nie zamykają się szczelnie (rak pręgowaty również ale on został już wykluczony), między palcami szczypiec jest szpara, zwiększająca się z wiekiem.
Rak sygnałowy posiada charakterystyczne białe plamy między palcami szczypiec. Szansa, ze mamy do czynienia z tym gatunkiem jest bardzo mała.
Rak błotny posiada pancerz usiany drobnymi kolcami oraz szczypce wąskie, długie ze szczelnie domkniętymi palcami, po spodniej stronie białe